Neurologia Praktyczna 4/2023

Co neurolog powinien wiedzieć o ARIA?

What should neurologist know about ARIA?

Marcin Kopka

Streszczenie

Przeciwciała monoklonalne drugiej generacji skierowane przeciwko amyloidowi stają się opcją terapeutyczną u chorych z łagodnym otępieniem spowodowanym chorobą Alzheimera (Alzheimer’s disease – AD). Najczęstszym objawem ubocznym stosowania tej klasy leków są zmiany neuroobrazowe związane z amyloidem (amyloid-related imaging abnormalities – ARIA). ARIA podzielono na dwie kategorie charakteryzujące się obrzękiem (ARIA-E) lub mikro krwotokami i powierzchowną żelazicą (ARIA-H). Chociaż patofizjologia ARIA nie jest do końca poznana, to przypuszcza się, że jest związana z łączeniem się przeciwciał monoklonalnych ze złogami amyloidu beta. Łączenie to prowadzi do usuwania amyloidu, utraty integralności naczyń oraz wycieku białkowego płynu. W typowych przypadkach ARIA pojawiają się na początku leczenia oraz u nosicieli allela ε4 genu apolipoproteiny E. Ponadto wykazano zwiększanie ryzyka wystąpienia ARIA wraz ze wzrostem dawki immunoterapii skierowanej przeciw amyloidowi beta. Najczęściej ARIA przebiegają bezobjawowo, chociaż mogą wystąpić niespecyficzne objawy: bóle głowy, splątanie, zaburzenia widzenia czy orientacji wzrokowo-przestrzennej. W większości przypadków ARIA znikają samoistnie, chociaż w piśmiennictwie opisano kilka przypadków chorych leczonych z powodu wystąpienia ARIA. Nie ma dostępnych standardów leczenia ARIA. Obecnie jedyną rekomendacją jest zmniejszenie dawki przeciwciała monoklonalnego lub wstrzymanie leczenia – czasowe lub całkowite.

Abstract

Second-generation anti-amyloid monoclonal antibodies are emerging as a therapeutic option for patients with mild dementia due to Alzheimer’s disease (AD). The most common side effects of this class of drugs are amyloid-related imaging abnormalities (ARIA). ARIA are divided into two categories: those characterized by edema (ARIA-E) or those characterized by microhemorrhages and superficial siderosis (ARIA-H). The pathophysiology of ARIA is not fully understood, however, it is thought to occur due to binding of amyloid antibodies to accumulated amyloid beta. This binding leads to amyloid clearance, loss of vascular integrity and leakage of proteinaceous fluid. ARIA typically occur early in the treatment course and in apolipoprotein E ε4 carriers. Moreover, ARIA have a dose-dependence, with a higher risk in patients receiving higher doses of anti-amyloid immunotherapy. ARIA commonly are asymptomatic, however, some non-specific symptoms such as headache, confusion, visual disturbances or visuospatial impairment may occur. In most cases, ARIA resolve spontaneously, however, a few cases of treated ARIA have been described in the literature. There is no standard of care for treatment of ARIA. Currently, the only recommendation is to reduce the dose of the monoclonal antibody or discontinue treatment temporarily or permanently.

Słowa kluczowe: choroba Alzheimera, amyloid beta, obrazowanie rezonansem magnetycznym

Keywords: Alzheimer’s disease, amyloid beta, magnetic resonance imaging

Objawy niemotoryczne w atypowych zespołach parkinsonowskich – aktualny stan wiedzy

Tłumaczenie artykułu:

Neurological update: non-motor symptoms in atypical parkinsonian syndromes

Streszczenie

Wśród osób dotkniętych chorobą Parkinsona (Parkinson’s disease – PD) objawy niemotoryczne (non-motor symptoms – NMS) są dobrze znaną przyczyną zachorowalności i niskiej jakości życia. Dopiero niedawno zaobserwowano, że NMS podobnie wpływają na życie pacjentów z atypowymi zespołami parkinsonowskimi. Celem tego artykułu jest podkreślenie i porównanie względnej częstości występowania NMS wśród pacjentów z atypowymi zespołami parkinsonowskimi opisanymi w piśmiennictwie, które w dużej mierze są niedostatecznie zgłaszane i pozostają nieuwzględniane w rutynowej praktyce klinicznej. Wszystkie NMS, które są stwierdzane w PD, często występują również w atypowych zespołach parkinsonowskich. W szczególności nadmierna senność w ciągu dnia występuje częściej w atypowych zespołach parkinsonowskich (94,3%) w porównaniu z PD (33,9%) lub ze zdrową grupą kontrolną (10,5%) (p < 0,001). Zaburzenia ze strony układu moczowego (nieograniczone do nietrzymania moczu) występują nie tylko w zaniku wieloukładowym (multiple system atrophy – MSA) (79,7%) i PD (79,9%), lecz także u prawie połowy pacjentów z postępującym porażeniem nadjądrowym (progressive supranuclear palsy – PSP) (49,3%), otępieniem z ciałami Lewy’ego (dementia with Lewy bodies – DLB) (42%) i zwyrodnieniem korowo-podstawnym (corticobasal degeneration – CBD) (53,8%) (p < 0,001). Apatia występuje istotnie częściej w atypowych zespołach parkinsonowskich [PSP (56%), MSA (48%), DLB (44%), CBD (43%)] niż w PD (35%) (p = 0,029). Wczesne rozpoznanie i odpowiednie postępowanie w przypadkach NMS w atypowych zespołach parkinsonowskich mogą przyczynić się do poprawy holistycznej opieki nad pacjentem i mogą obejmować wiele zachowawczych oraz farmakoterapeutycznych metod leczenia tych objawów.

Słowa kluczowe: choroba Parkinsona, atypowy parkinsonizm, objawy niemotoryczne, postępujące porażenie nadjądrowe, zanik wieloukładowy, zwyrodnienie korowo-podstawne, otępienie z ciałami Lewy’ego

Keywords: Parkinson’s disease, atypical parkinsonism, non-motor symptoms, progressive supranuclear palsy, multiple system atrophy, corticobasal degeneration, dementia with Lewy bodies

Rytmy biologiczne a leczenie padaczki

Tłumaczenie artykułu:

Biological rhythms and epilepsy treatment

Około 1/3 pacjentów z padaczką jest oporna na leczenie, a to rodzi potrzebę opracowania nowatorskich metod. Chronofarmakologia, która dostosowuje leczenie farmakologiczne do zmienności fizjologicznych dotyczących podatności na napady oraz reakcji na leki, oferuje obiecującą strategię wzmocnienia skuteczności i tolerancji. W tym opisowym przeglądzie zaprezentowano omówienie biologicznych podstaw funkcjonowania rytmów aktywności drgawkowej i klinicznych następstw wzorców drgawkowych na przykładzie opisów przypadków, a także możliwe strategie chronofarmakologiczne mające na celu poprawę efektów leczenia. Rytmy biologiczne, w tym rytmy okołodobowe i dłuższe niż dobowe, odgrywają ważną rolę w padaczce. Poznanie wzorców napadowych może pomóc w indywidualizacji decyzji terapeutycznych oraz pozwolić na zoptymalizowanie efektów terapeutycznych. Do możliwych strategii należą: zmiana stężenia leków w różnych okresach zagrożenia napadami, dostosowanie czasu podawania leków oraz przeanalizowanie leczenia hormonalnego. Potrzebne są randomizowane próby kliniczne z grupą kontrolną w dużej skali do oceny skuteczności oraz bezpieczeństwa zróżnicowanych i nieciągłych metod leczniczych. Dzięki dopasowaniu leczenia do indywidualnych wzorców napadów oraz właściwości farmakologicznych chronofarmakologia umożliwia spersonalizowane działania poprawiające efekty leczenia u pacjentów z padaczką.

Słowa kluczowe: chronoterapia, rytmy biologiczne, spersonalizowana medycyna, chronofarmakologia, leczenie padaczki, wzorce napadów padaczkowych

Keywords: chronotherapy, biological rhythms, personalized medicine, chronopharmacology, epilepsy treatment, seizure patterns

Stwardnienie zanikowe boczne: doniesienia o terapiach z badań klinicznych

Tłumaczenie artykułu:

Amyotrophic lateral sclerosis: an update on treatments from clinical trials

Stwardnienie zanikowe boczne (amyotrophic lateral sclerosis – ALS; łac. sclerosis lateralis amyotrophica – SLA) jest postępującą chorobą neurozwyrodnieniową skutkującą utratą neuronów ruchowych, osłabieniem i często śmiercią z powodu niewydolności oddechowej; mediana czasu przeżycia wynosi około 3-5 lat. Pomimo znaczącego rozwoju wiedzy o etiologii i patofizjologii ALS możliwości modyfikowania przebiegu tej choroby pozostają ograniczone. Dostępne obecnie terapie mogą minimalnie wydłużyć czas przeżycia (riluzol) lub spowolnić progresję niesprawności (edarawon), a wentylacja nieinwazyjna (non-invasive ventilation – NIV) może wydłużyć czas przeżycia i poprawić jakość życia wybranych pacjentów, lecz czynnikiem ograniczającym może być jej tolerancja. Potrzebne jest zatem opracowanie nowych opcji terapeutycznych w ALS. Autorzy dokonali przeglądu 3 badań klinicznych oceniających nowe metody leczenia ALS: tofersen, lewozymendan i terapię łączoną regulatorowymi limfocytami T/IL-2.

RCVS: klinicyści klinicystom – przegląd narracyjny

Tłumaczenie artykułu:

RCVS: by clinicians for clinicians – a narrative review

Streszczenie

Kontekst i cel. Zespół odwracalnego skurczu naczyń mózgowych (reversible cerebral vasoconstriction syndrome – RCVS) prawdopodobnie jest niedostatecznie rozpoznawany. Mogą mu towarzyszyć różne powikłania, głównie krwotok śródmózgowy i udar niedokrwienny. Obraz kliniczny tego schorzenia różni się w zależności od jego lokalizacji. Celem niniejszego przeglądu jest podniesienie świadomości na temat tej choroby, zwłaszcza przy obecności określonych czynników ryzyka, powiązanie czynników wywołujących, patofizjologii i powikłań oraz przedstawienie diagnostyki różnicowej skurczu naczyń.

Metody. Przegląd piśmiennictwa obejmował bazy platform PubMed/MEDLINE i Google Scholar w okresie od maja 1997 r. do maja 2022 r.

Wyniki. Zespół odwracalnego skurczu naczyń mózgowych, który jest zespołem kliniczno-radiologicznym, charakteryzuje się głównie występowaniem piorunującego bólu głowy i rozległego skurczu naczyń. Do najczęstszych czynników wywołujących należy stosowanie substancji wazoaktywnych i okres połogu. Obecnie przyjmuje się, że patofizjologia tego zespołu opiera się na dwóch mechanizmach: nad aktywności współczulnej i dysfunkcji śródbłonka. Na podstawie tych mechanizmów można określić potencjalne powikłania oraz najważniejsze rozpoznania różnicowe: zespół odwracalnej encefalopatii tylnej, krwotok podpajęczynówkowy na sklepistości mózgu, udar niedokrwienny i krwotoczny oraz pierwotne zapalenie naczyń ośrodkowego układu nerwowego.

Wnioski. Ogółem rokowanie w przypadkach zespołu odwracalnego skurczu naczyń mózgowych jest bardzo dobre. Zwężenie naczyń oraz napady piorunującego bólu głowy mogą być w pełni odwracalne, a > 90% pacjentów jest funkcjonalnie niezależnych po wypisaniu ze szpitala.

Słowa kluczowe: zespół odwracalnego skurczu naczyń mózgowych, zespół odwracalnej encefalopatii tylnej, piorunujący ból głowy, pierwotne zapalenie naczyń ośrodkowego układu nerwowego

Keywords: reversible cerebral vasoconstriction syndrome, posterior reversible encephalopathy syndrome, thunderclap headache, primary angiitis of the central nervous system

Epidemiologia dystonii: badanie epidemiologiczne z Hanoweru

Tłumaczenie artykułu:

The epidemiology of dystonia: the Hannover epidemiology study

Streszczenie

Częstość występowania dystonii była oceniana od lat 80. XX w. Ze względu na odmienną metodologię i różny stopień zaawansowania wiedzy na temat tej choroby uzyskane wyniki były bardzo różne. W tej pracy autorzy chcieli określić częstość występowania dystonii zgodnie z jej aktualną definicją, korzystając z rejestrów o potwierdzonej jakości i uwzględniając znaczenie dystonii dla pacjentów, ich terapii i systemu opieki zdrowotnej. Zastosowano przegląd danych według usług, w którym obszar odniesienia stanowił Hanower z populacją 525 731 mieszkańców. Bezbarierowe, kompleksowe leczenie dystonii prowadzone od 30 lat w kilku wysokospecjalistycznych ośrodkach spowodowało, że świadomość dotycząca dystonii była maksymalnie duża, niezgłoszonych przypadków było bardzo mało, a stopień jednorodności danych bardzo wysoki. Rozpowszechnienie (liczba przypadków na 1 mln osób) i częstotliwość względna wszystkich postaci dystonii wynosi 601,1 (100%), dystonii szyjnej 251,1 (42%), kurczu powiek 87,5 (15%), kurczu pisarskiego 55,2 (9%), dystonii późnej 38,0 (6%), dystonii muzyków 32,3 (5%), dystonii psychogennej 28,5 (5%), dystonii uogólnionej 26,6 (4%), dysfonii kurczowej 24,7 (4%), dystonii segmentalnej 20,9 (3%), dystonii ramion 15,2 (3%), dystonii ustno-żuchwowej 13,3 (2%). Dystonia nóg, dystonia połowicza i dystonia związana z zespołem wieloobjawowego bólu miejscowego występowały bardzo rzadko. W porównaniu z poprzednimi danymi pochodzącymi z metaanaliz w naszym badaniu dystonia pierwotna lub izolowana występowała 3,3 razy częściej. Gdy uwzględniono wszystkie postacie dystonii, w tym psychogenną, uogólnioną i późną oraz inne dystonie objawowe, częstość występowania dystonii była 3,7 razy większa, niż wcześniej sądzono. Prawdziwa częstość występowania dystonii jest prawdopodobnie jeszcze większa. Badanie opierało się na konieczności zastosowania leczenia, dlatego dane te umożliwią lepszą alokację zasobów w celu kompleksowego leczenia dystonii.

Słowa kluczowe: dystonia, epidemiologia, częstość występowania, dystonia szyjna, kurcz powiek, kurcz pisarski, dystonia późna, dystonia muzyków, dystonia psychogenna, dystonia czynnościowa, dystonia uogólniona, dysfonia kurczowa, dystonia segmentalna, dystonia ramion, dystonia ustno-żuchwowa, terapia toksyną botulinową

Keywords: dystonia, epidemiology, prevalence, cervical dystonia, blepharospasm, writer’s cramp, tardive dystonia, musician’s dystonia, psychogenic dystonia, functional dystonia, generalised dystonia, spasmodic dysphonia, segmental dystonia, arm dystonia, oromandibular dystonia, botulinum toxin therapy