Przegląd Pediatryczny 3/2020

Apel Europejskiej Akademii Pediatrii – sierpień 2020 r.
Opracowanie – Konsultant Krajowy w dziedzinie pediatrii [1]
Teresa Jackowska

Zalecenia umożliwiające funkcjonowanie placówek oświaty w okresie epidemii COVID-19 (jesień 2020)
Recommendations for the functioning of educational institutions during the COVID-19 epidemic (autumn 2020)
Magdalena Marczyńska, Maria Pokorska-Śpiewak, Teresa Jackowska

Streszczenie
Pandemia coronavirus disease 2019 (COVID-19) wywołała wiele problemów w zakresie zdrowia i edukacji dzieci. Dla większości dzieci zysk związany z powrotem do szkół (poprawa dostępności nauki, mniej problemów psychologicznych, interakcje społeczne, aspekty ekonomiczne) przeważa nad ryzykiem związanym z COVID-19. Na prawidłowe działanie placówek oświatowych ma wpływ wiele czynników zależnych zarówno od rodzaju i możliwości lokalowych danej szkoły, jak i zaangażowania dyrekcji i grona pedagogicznego oraz rodziców. Najważniejsze jest jednak przedstawienie władzom placówek oświatowych rożnych możliwości ich funkcjonowania i dostępnych środków zapobiegawczych, tak by wypracowali plan umożliwiający prawidłową edukację i zmniejszenie ryzyka zachorowania na COVID-19.
W pracy przedstawiono zalecenia oparte na najnowszych rekomendacjach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF), Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC), Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) oraz towarzystw naukowych, jak Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) i Europejska Akademia Pediatrii (EAP). Zwrócono uwagę na bezpieczny powrót dzieci do szkół, organizację pracy w szkole, a także na szczepienia przeciwko grypie. Podkreślono również konieczność takich decyzji politycznych, podejmowanych zarówno przez władze centralne, jak i lokalne, które będą kształtowały dobrobyt naszych społeczeństw na nadchodzące lata i czyniły świat lepszym dla dzieci.
Słowa kluczowe: COVID-19, dzieci, edukacja, SARS-CoV-2, szkoła

Choroba rotawirusowa i jej zapobieganie
Rotavirus disease and prevention
Teresa Jackowska

Streszczenie
Zakażenie wywołane przez rotawirusy u dzieci z krajów europejskich osiąga najwyższy poziom wśród niemowląt od 6. miesiąca życia do 2 lat, ale zakażenie rotawirusem można również zaobserwować u starszych dzieci i u dorosłych.
Rotawirusy są sklasyfikowane serologicznie w serogrupy (A-G). Rotawirusy w grupie A są najczęstszą przyczyną zapalenia żołądka i jelit u małych dzieci na całym świecie. Szacunki sugerują, że w wieku 5 lat każde dziecko na świecie zostanie przynajmniej raz zarażone rotawirusami grupy A. Po zakażeniu wiele dzieci cierpi na ciężką chorobę i wymaga pomocy medycznej z powodu znacznej utraty płynów.
W 2006 r. Komisja Europejska zatwierdziła dwie żywe szczepionki przeciw rotawirusom do stosowania doustnego u niemowląt w celu zapobiegania zapaleniu żołądka i jelit wywołanego rotawirusem grupy A (RVGE): Rotarix™ (RV1) i RotaTeq™ (RV5). Już w 2007 r. WHO zaleciła włączenie szczepionek przeciw rotawirusom do krajowych programów szczepień.
W krajach europejskich objętych programami szczepień przeciw rotawirusom odnotowano znaczne zmniejszenie zapadalności na wywoływane przez nie choroby. Ponadto we wszystkich krajach objętych nadzorem stwierdzono zmniejszenie się liczby zakażeń wywołanych przez G1P[8], który nie jest już dominującym genotypem w żadnym z 14 krajów wchodzących do sieci EuroRotaNet.
W pracy omówiono chorobę rotawirusową i jej zapobieganie.
Słowa kluczowe: zakażenie rotawirusowe, szczepienie, Rotarix, RotaTeq

Wykorzystanie USG nerwu wzrokowego w pediatrii
Ultrasound of the optic nerve in pediatrics
Urszula Chrostek, Remigiusz Chrostek, Sonia Nogalska, Jan Godziński

Streszczenie
Budowa nerwu wzrokowego jest odmienna od budowy innych nerwów czaszkowych. Jest on otoczony pochewkami zbudowanymi z opon mózgowo-rdzeniowych, pomiędzy którymi znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy. W przypadku wyższego niż prawidłowe ciśnienia wewnątrzczaszkowego płyn mózgowo-rdzeniowy przepływa do przestrzeni między pochewkami, co skutkuje poszerzeniem pochewki nerwu wzrokowego. Możliwa jest ocena ultrasonograficzna grubości pochewek nerwu wzrokowego. USG nerwu wzrokowego z pomiarem osłonek w diagnostyce wzmożonego ciśnienia środczaszkowego jest metodą nie tylko czułą i specyficzną, lecz także tanią i bezpieczną dla pacjenta. Stwierdzono wysoką zgodność pomiarów nerwu wzrokowego wraz z osłonkami poprzez USG oraz MRI. Do badania wykorzystuje się głowicę liniową o wysokiej częstotliwości lub głowicę micro-convex.
Głowicę przykłada się na zamkniętą powiekę w dwóch płaszczyznach – poprzecznej i strzałkowej, a pomiaru osłonki nerwu wzrokowego dokonuje się w odległości 3 mm od gałki ocznej. W przypadku osób dorosłych wymiar osłonki nie powinien przekraczać 5 mm, w przypadku dzieci wciąż trwają dyskusje nad punktem odcięcia, proponowane normy to m.in. 4 mm u dzieci poniżej 1. r.ż. oraz 4,4-5 mm u starszych dzieci. Badanie to może być wykonywane w rożnych grupach wiekowych. Może być wykorzystywane przez lekarzy praktyków w przypadku m.in.: monitorowania pacjentów po urazach głowy, operacjach neurochirurgicznych, z zastawkami komorowo-otrzewnowymi, ale również u osób z niewydolnością wątroby lub świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 1.
Badanie ultrasonograficzne nerwu wzrokowego z pomiarem jego osłonek jest bezpiecznym, tanim i szybkim badaniem, mogącym być szeroko wykorzystywanym w diagnostyce dzieci i młodzieży.
Słowa kluczowe: nerw wzrokowy, ultrasonografia, dziecko, nadciśnienie wewnątrzczaszkowe

Małe ciemię przednie – duży problem dla lekarza pediatry
Small anterior fontanelle – the big problem for pediatrician
Danuta Chlebna-Sokół, Karolina Beska-Bartecka

Streszczenie
Ocena wielkości i czasu zamykania się ciemienia przedniego stanowi ważny element badania lekarskiego w 1. r.ż. dziecka. Ostatnio coraz częściej stwierdza się, już w pierwszych miesiącach życia, ciemię o wymiarach średnio ok. 1 cm (10 mm), które jest określane jako małe ciemię przednie. Ponieważ może to być objaw występujący w rożnych stanach chorobowych, stanowi istotny problem do ustalenia odpowiedniego postępowania przez lekarza w warunkach pracy ambulatoryjnej. Okazuje się jednak, że u zdrowych niemowląt małe wymiary ciemienia przedniego mogą być uwarunkowane genetycznie – małe ciemię przednie idiopatyczne. W przypadku wątpliwości co do prawidłowości tego stanu należy wykonać badania dodatkowe, w tym przede wszystkim oznaczenie stężenia witaminy D w surowicy krwi, zawsze przed odstawieniem jej profilaktycznego stosowania.
Słowa kluczowe: małe ciemię przednie, stężenie witaminy D

Drgawki noworodkowe
Neonatal seizures
Aleksandra Dudzik, Przemko Kwinta

Streszczenie
Drgawki noworodkowe, czyli zaburzenia napadowe przebiegające z nieprawidłową czynnością bioelektryczną mózgu u noworodków do 28. dnia życia lub u dzieci urodzonych przedwcześnie do 44 tygodni wieku liczonego od daty ostatniej miesiączki, są wciąż niewystarczająco poznanym, a istotnym problemem klinicznym. Występują u 1-5/1000 noworodków urodzonych w fizjologicznym terminie oraz 10-130/1000 dzieci urodzonych przedwcześnie. Rozpoznanie nie jest łatwe, diagnostyka różnicowa powinna uwzględniać epizody napadowe niepadaczkowe oraz zachowania noworodka mieszczące się w spektrum fizjologii. Ostatecznym potwierdzeniem są nieprawidłowości w konwencjonalnym badaniu EEG. Ponad 85% przypadków to drgawki ostre, objawowe, których najczęstszymi przyczynami są encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwienna, udary krwotoczne i niedokrwienne, wady anatomiczne mózgu, zakażenia. Do rzadszych przyczyn należy tło metaboliczne i genetycznie uwarunkowane zespoły padaczek noworodkowych. Leczenie przyczynowe jest możliwe tylko u ograniczonej liczby dzieci, podstawą jest zatem odpowiednie stosowanie leków przeciwdrgawkowych. Lekiem pierwszego rzutu jest nadal fenobarbital, kontrowersje dotyczą doboru kolejnej linii postępowania.
Słowa kluczowe: noworodek, drgawki, padaczka, elektroencefalografia, fenobarbital

Epidemiologia zakażeń HEV u pacjentów onkologicznych
Epidemiology of hepatitis E virus infection in oncology patients
Katarzyna Grzeszkiewicz, Paweł Łaguna, Michał Matysiak

Streszczenie
Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu E (hepatits E virus genotype 3 – HEV-3) powoduje najczęściej infekcje asymptomatyczne lub samoograniczające się ostre zapalenie wątroby u pacjentów immunokompetentnych. Biorcy przeszczepów i pacjenci z nowotworami hematologicznymi stanowią istotną grupę ryzyka przewlekłego zakażenia HEV lub zakażenia o ciężkim przebiegu. W diagnostyce zakażenia HEV wykorzystuje się badania serologiczne i genetyczne. Dzięki nim u 43,5% dawców krwi w Polsce wykryto dodatnie przeciwciała anty-HEV IgG. Dane te, a także dane z piśmiennictwa, wskazują na zasadność wprowadzenia standardowych badań przesiewowych w kierunku zakażenia HEV u pacjentów z obniżoną odpornością oraz u dawców krwi.
Słowa kluczowe: HEV, pacjenci z obniżoną odpornością, HSCT

Analiza przyczyn zgłaszania się pacjentów bez skierowania na szpitalny oddział ratunkowy
Analysis of the motives for self-referral to the emergency department
Katarzyna Mostowska-Fernandez, August Wrotek, Teresa Jackowska

Streszczenie
Wstęp. Szpitalny oddział ratunkowy (SOR) jest miejscem udzielania świadczeń zdrowotnych w sytuacji nagłego zagrożenia zdrowia. Na SOR pacjenci mogą być przyjmowani zarówno na podstawie skierowania od lekarza, jak i bez skierowania.
Cel. Celem niniejszej pracy była analiza przyczyn zgłaszania się pacjentów bez skierowania na szpitalny oddział ratunkowy w latach 2017-2018.
Materiał i metody. Analizę przeprowadzono na podstawie 271 ankiet dobrowolnie wypełnionych przez rodziców dzieci zgłaszających się bez skierowania na SOR od 1 stycznia 2017 r. do 31 sierpnia 2018 r. (20 miesięcy).
Wyniki. Najczęstszą przyczyną zgłaszania się pacjentów bez skierowania na SOR był brak miejsc u lekarza w poradni, zgłoszony przez 51,2% ankietowanych. Problem ten jest szczególnie istotny w okresie jesienno-zimowym. Najwięcej (35%) dzieci zgłaszało się na SOR bez skierowania między 1. r.ż. a 3. r.ż., a najmniej (19,6%) w 1. r.ż.
Wnioski. Niepokojącym zjawiskiem, najczęściej wskazywanym przez rodziców, jest brak możliwości wizyty z chorym dzieckiem u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej w dniu zgłoszenia. Wymaga to dalszej analizy oraz poszukiwania rozwiązań systemowych, które usprawniłyby opiekę nad dziećmi w Polsce.
Słowa kluczowe: opieka ambulatoryjna, SOR

Źródła pokarmowe węglowodanów w diecie dzieci w wieku 2-6 lat a świadomość rodziców na temat ich zawartości w produktach spożywczych
Food sources of carbohydrates in the diet of children aged 2-6 and parents’ awareness of their content in food products
Monika Maćków, Ewa Piotrowska, Monika Bronkowska

Streszczenie
Wstęp. Nadwaga i otyłość to jedne ze współczesnych problemów zdrowia publicznego, które szczególnie dotyczą dzieci i młodzieży. Do czynników mających wpływ na nadmierną masę ciała zalicza się głownie brak aktywności fizycznej, a także spożywanie produktów obfitujących w węglowodany proste, którymi są: słodycze, owoce, niektóre produkty zbożowe, soki, gazowane i niegazowane napoje oraz wody smakowe. Celem pracy było poznanie źródeł pokarmowych węglowodanów wśród dzieci w wieku 2-6 lat oraz ocena świadomości rodziców na temat zawartości węglowodanów prostych zamieszczonej na opakowaniach produktów spożywczych.
Materiał i metody badań. Badanie przeprowadzono w okresie od lutego do maja 2018 r. we wrocławskich żłobkach i przedszkolach wśród 80 rodziców. W celu uzyskania wyników posłużono się walidowanym kwestionariuszem, składającym się z pytań zamkniętych. Obliczeń dokonano za pomocą programu Microsoft Excel 2010 oraz programu Stat Soft Statistica 13.3.
Wyniki. Dosładzanie napojów zadeklarowało ponad 56% rodziców. Najczęściej dosładzano ciepłe napoje miodem. Ponad 44% dzieci słodycze spożywało 1-2 razy w tygodniu. Połowa ankietowanych (40 osób) deklarowała spożywanie warzyw przez dzieci 2-3 razy dziennie. Na zawartość cukru na opakowaniu zawsze zwracało uwagę 47,5% rodziców (38 osób).
Wnioski. Niezbędna jest edukacja żywieniowa rodziców i korygowanie ich zachowań konsumenckich, szczególnie w zakresie informacji o składnikach odżywczych znajdujących się na opakowaniach produktów spożywczych. Ma to znaczenie w prewencji wielu przewlekłych chorób niezakaźnych, w tym nadwagi i otyłości.
Słowa kluczowe: cukry, dzieci, świadomość, słodycze

70-lecie zielonogórskiej pediatrii
70-years anniversary of pediatrics in Zielona Góra region
Marian Krawczyński, Zenon Owoc

Streszczenie
Początek działalności oddziału dziecięcego w Zielonej Górze sięga 1951 r. Przez 9 lat funkcjonował on w bardzo trudnych warunkach w budynku poza szpitalem.
W okresie ponad 30 lat rozwój i postępy zielonogórskiej pediatrii odbywały się pod kierunkiem pediatrów: Zbysława Kopyścia i Ireny Smyk (primo voto Kraszewska). Zbysław Kopyść był ordynatorem oddziału pediatrycznego miejscowego szpitala (1955-1991). Poza problematyką diagnostyczno-leczniczą ze swoim zespołem inicjował na skalę międzynarodową działalność naukową w zakresie rzadkich zespołów i chorób u dzieci (m.in. powstały opracowania książkowe i publikacje w „Human Genetics”). Irena Smyk była natomiast dyrektorem Wojewódzkiej Przychodni Ochrony Macierzyństwa i Zdrowia Dziecka (1955-1991) z wiodącą w województwie działalnością organizacyjno-społeczną i szkoleniową. W 1990 r. ordynatorami 12 powiatowych oddziałów pediatrycznych byli specjaliści pediatrii, często przez okres ponad 20 lat. Kwalifikowani pediatrzy kierowali również oddziałami neonatologicznymi.
Postępy w terapii umożliwiły coraz skuteczniejsze leczenie ostrych infekcji niemowlęcych (biegunki bakteryjne i zapalenia płuc), a szczepienia zmniejszyły zachorowalność dzieci na gruźlicę, poliomyelitis, błonicę i krztusiec. Współczynnik umieralności niemowląt w województwie obniżono z 118,4 w 1950 r. do 4,2 w 2018 r.
Mimo że Zielona Góra stała się medycznym ośrodkiem akademickim, systematycznie zmniejsza się liczba oddziałów pediatrycznych i pogłębia niedobór lekarzy pediatrów. Jasnym punktem na najbliższą przyszłość jest kończąca się budowa nowoczesnego Centrum Zdrowia Matki i Dziecka o pełnym zakresie działalności diagnostyczno-laboratoryjnej.
Słowa kluczowe: pediatria, region zielonogórski, historia