Przegląd Pediatryczny 1/2021

Prawny obowiązek leczenia gruźlicy
Legal obligation of tuberculosis treatment
Mariusz Gawrysiak, Magdalena Kowalewska-Pietrzak

Streszczenie
Artykuł powstał w związku z istniejącymi w praktyce wątpliwościami odnośnie do przymusu leczenia gruźlicy, wynikającymi z błędnej interpretacji przepisów dotyczących diagnostyki i leczenia tej choroby.
W pracy przedstawiono analizę sytuacji prawnej lekarza oraz pacjenta w związku z przymusem diagnostyki i leczenia gruźlicy na podstawie Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1845). Dodatkowo przybliżono możliwości prawne i administracyjne przymusu diagnostyki, leczenia i zapobiegania gruźlicy, tak aby nie powodować konfliktu na linii lekarz – pacjent oraz lekarz – urzędnik i nie prowadzić do niepotrzebnych sporów wynikających z koniecznego ograniczenia autonomii pacjenta w kontekście zdrowia populacji.
W opracowaniu uwzględniono stan prawny na dzień 1 października 2020 r.
Słowa kluczowe: gruźlica, prawny obowiązek, przymus leczenia

Biomarkery zakażenia prątkami gruźlicy u dzieci
Biomarkers for Mycobacterium tuberculosis infection in children
Magdalena Druszczyńska
Streszczenie
Gruźlica wywoływana przez Mycobacterium tuberculosis (Mtb) pozostaje jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych. Szacuje się, że 1/4 światowej populacji jest zakażona Mtb, a wraz z rozprzestrzenianiem się zakażenia HIV i form lekoopornych zagrożenie tą chorobą wciąż wzrasta. Dostępna szczepionka przeciwgruźlicza – BCG – zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu choroby u dzieci, ale nie chroni całkowicie przed zachorowaniem na gruźlicę. Gruźlica dziecięca charakteryzuje się niespecyficznymi objawami klinicznymi i odmiennym niż u dorosłych przebiegiem choroby, co znacznie utrudnia jej rozpoznanie. Żadna z obecnie dostępnych mikrobiologicznych, serologicznych lub genetycznych metod diagnostycznych nie jest wystarczająco dobra do ustalenia rozpoznania gruźlicy u dzieci. Dużym ułatwieniem w diagnostyce gruźlicy dziecięcej może być opracowanie panelu mierzalnych wskaźników biologicznych, zwanych biomarkerami, których obecność lub określone stężenie wskazuje na stan fizjologiczny organizmu, toczący się w nim proces chorobowy bądź reakcję na wdrożone leczenie. W pracy przedstawiono krótki przegląd wytypowanych na podstawie danych literaturowych biomarkerów gruźlicy, w tym odpornościowych biomarkerów gospodarza oraz wskaźników stanowiących elementy składowe komórek wirulentnych prątków, pozwalających na diagnozowanie aktywnej i latentnej postaci tej choroby oraz mogących być pomocnymi w określaniu skuteczności stosowanej terapii.
Słowa kluczowe: gruźlica dziecięca, biomarker, diagnostyka

Szczepienie BCG – wczoraj, dziś, jutro…
BCG vaccination – yesterday, today, tomorrow…
Joanna Szymańska-Kałuża, Izabela Sardecka-Milewska, Katarzyna Siniewicz-Luzeńczyk, Magdalena Kowalewska-Pietrzak

Streszczenie
Polska, jako kraj ze współczynnikiem zapadalności na gruźlicę płuc z dodatnim wynikiem bakterioskopii (wysoce zakaźna) > 5/100 tys. ludności/rok, nadal nie spełnia kryteriów Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) o warunkach rezygnacji z obowiązkowych szczepień przeciw gruźlicy. W niniejszej pracy przybliżono najważniejsze zagadnienia związane ze szczepieniem BCG, z uwzględnieniem m.in.: historii szczepień, wskazań i przeciwwskazań do stosowania BCG, skuteczności oraz bezpieczeństwa, a także wyników najbardziej obiecujących badań klinicznych z prac nad wynalezieniem szczepionki nowej generacji.
Słowa kluczowe: dzieci, szczepionka BCG

Niepożądane odczyny po szczepieniu BCG. Opis przypadków
Adverse reactions after BCG vaccination. Case report
Anna Pankowska

Streszczenie
BCG to jedna z najstarszych i najbezpieczniejszych szczepionek na świecie. Zgodnie z zaleceniami WHO szczepienie BCG rekomendowane jest w krajach o wysokiej i średniej zapadalności na gruźlicę. IUATLD (International Union Against Tuberculosis and Lung Disease) zaleca powszechne szczepienie w krajach, w których zapadalność na gruźlicę płuc z dodatnim rozmazem plwociny przekracza 5/100 tys./rok przez ostatnie 3 lata.
Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) zdarzają się rzadko, najczęściej mają charakter lokalny, przebiegają łagodnie i ulegają samoograniczeniu, jednak ze względu na długotrwały, czasem wielomiesięczny, okres gojenia konieczne jest stałe monitorowanie oraz dobra współpraca z rodzicami dziecka. Ciężkie, uogólnione NOP dotyczą dzieci z pierwotnymi i nabytymi zaburzeniami odporności (HIV).
W pracy przedstawiono najczęściej obserwowane, miejscowe NOP po szczepieniu BCG.
Słowa kluczowe: gruźlica, BCG, NOP

Gruźlica płuc u dzieci – prezentacja przypadków
Pulmonary tuberculosis in children – case report
Kinga Zentera-Kowalewska, Joanna Kaczmarek-Woźniak, Magdalena Kowalewska-Pietrzak

Streszczenie
Gruźlica płuc jest chorobą zakaźną wywołaną przez kwasooporne prątki Mycobacterium tuberculosis. Jest problemem nadal aktualnym i stanowi duże wyzwanie dla współczesnej medycyny, szczególnie gruźlica wielolekooporna (multidrug resistent – MDR). W 2019 r. na świecie chorowało na gruźlicę ok. 10 mln ludzi; w Polsce zarejestrowano 5321 nowych przypadków wszystkich postaci gruźlicy. W pracy omówiono dwa przypadki aktywnej gruźlicy płuc u dzieci. Przedstawiono kolejne etapy diagnostyki i leczenia.
Słowa kluczowe: gruźlica płuc, Mycobacterium tuberculosis, dzieci

Gruźlica opłucnej u dzieci – trudności diagnostyczne i terapeutyczne. Prezentacja przypadków
Pleural tuberculosis in children – diagnostic and therapeutic difficulties. Case report
Katarzyna Kulińska-Szukalska, Joanna Kaczmarek-Woźniak, Elżbieta Zawistowska, Magdalena Kowalewska-Pietrzak

Streszczenie
Gruźlicze zapalenie opłucnej jest jedną z najczęstszych postaci gruźlicy pozapłucnej. W populacji pediatrycznej dotyczy głownie dzieci starszych i młodzieży powyżej 14. r.ż. niezmiennie zajmuje pierwsze miejsce wśród wszystkich przypadków gruźlicy pozapłucnej. Etiologię gruźliczą należy brać pod uwagę u każdego dziecka z wysiękiem w jamie opłucnej, przy braku poprawy po standardowym leczeniu empirycznym, szczególnie gdy wywiad środowiskowy potwierdza kontakt z osobą chorą na gruźlicę płuc.
W pracy zaprezentowano opisy historii choroby dwóch nastoletnich pacjentek z gruźliczym zapaleniem opłucnej; podkreślono trudności diagnostyczne i lecznicze, z jakimi mogą się zmierzyć lekarze klinicyści podczas opieki nad dziećmi z wysiękiem w jamie opłucnej. Omówiono ogólne zasady przeciwprątkowego leczenia gruźlicy opłucnej.
Słowa kluczowe: dzieci, gruźlica, wysięk w opłucnej

Gruźlica obwodowych węzłów chłonnych – opis przypadku
Tuberculosis of peripheral lymph nodes – a case report
Beata Lewandowska, Agata Brzeska, Magdalena Kowalewska-Pietrzak

Streszczenie
Gruźlica obwodowych węzłów chłonnych jest drugą co częstości występowania (po gruźliczym zapaleniu opłucnej) postacią gruźlicy pozapłucnej. Wywoływana jest przez Mycobacterium tuberculosis complex, ale też przez prątki atypowe: Mycobacterium avium-intracellulare, Mycobacterium kansasii. Dawniej stosunkowo często obserwowano ją u dzieci, które spożywały niepasteryzowane mleko krowie. Choroba ta w 90% przypadków dotyczy węzłów chłonnych głowy i szyi. Przy podejrzeniu etiologii swoistej zawsze należy dążyć do bakteriologicznego lub histologicznego potwierdzenia rozpoznania. W przypadku dzieci niezwykle istotne jest zebranie dokładnego wywiadu środowiskowego, gdyż najczęściej zarażają się one od osób dorosłych z najbliższego otoczenia. W pracy przedstawiono kliniczny przypadek gruźlicy obwodowych węzłów chłonnych w materiale własnym.
Słowa kluczowe: gruźlica, limfadenopatia, dzieci

Gruźlica płuc, węzłów chłonnych wewnątrzklatkowych i opłucnej u 3-letniego dziecka
Tuberculosis of lungs, intrathoracic lymph nodes and pleura in 3 year old child
Kamila Woźniak, Mariusz Woźniak

Streszczenie
Przedstawiamy opis przypadku gruźlicy węzłów chłonnych, płuc i wysiękowego gruźliczego zapalenia opłucnej u chłopca w wieku 3 lat. Przebieg choroby u tego dziecka jest przykładem na to, że objawy gruźlicy mogą imitować wiele rożnych schorzeń, a ujemny wywiad nie wyklucza podejrzenia gruźlicy.
Słowa kluczowe: gruźlica płuc, gruźlica węzłów chłonnych, gruźlica opłucnej, bronchofiberoskopia

Rola badania bronchoskopowego w diagnostyce i leczeniu gruźlicy u dzieci na podstawie prezentowanych przypadków
The role of bronchoscopy in diagnosing and treatment of childhood tuberculosis – case report
Elżbieta Zawistowska, Joanna Kaczmarek-Woźniak, Beata Lewandowska, Magdalena Kowalewska-Pietrzak

Streszczenie
Bronchofiberoskopia jest jednym z ważnych badań wykorzystywanych w diagnostyce gruźlicy u dzieci. W trakcie endoskopii pobiera się materiał do badań mikrobiologicznych oraz ocenia wygląd drzewa tchawiczo-oskrzelowego. Badanie mikrobiologiczne bronchoaspiratu pozwala na potwierdzenie etiologii choroby. W pracy zaprezentowano przydatność wziernikowania oskrzeli w diagnostyce, wspomaganiu i monitorowaniu leczenia gruźlicy u dzieci na podstawie przypadków własnych.
Słowa kluczowe: gruźlica, dzieci, bronchofiberoskopia, badania mikrobiologiczne

Przydatność badania USG w monitorowaniu leczenia gruźlicy u dzieci na podstawie przypadków klinicznych
Usefulness of ultrasound in monitoring tuberculosis treatment in children based on clinical cases
Katarzyna Kulińska-Szukalska, Anna Pankowska, Magdalena Kowalewska-Pietrzak

Streszczenie
Badania ultrasonograficzne (USG) odgrywają coraz większą rolę w diagnostyce chorób układu oddechowego. Rutynowo, jako komplementarne do badań radiologicznych, stosuje się je w ocenie obecności i ilości płynu w jamie opłucnej. W ostatnich latach wzrasta rola USG w diagnostyce odmy opłucnowej, obrzęku płuc, zatorowości płucnej oraz różnorodnych procesów zapalnych.
Dostępne w piśmiennictwie metaanalizy potwierdzają wysoką czułość i swoistość przezklatkowego badania ultrasonograficznego płuc (PBUP) w rozpoznawaniu i monitorowaniu zapalenia płuc u dzieci. Wykorzystanie ultradźwięków, jako metody nieinwazyjnej, może przynieść szczególne korzyści u tych pacjentów pediatrycznych, którzy zwykle wymagaliby wielokrotnego powtarzania badań radiologicznych w takich stanach, jak nieswoiste powikłane zapalenia płuc czy gruźlica płuc i opłucnej.
W pracy zaprezentowano możliwości zastosowania PBUP w monitorowaniu skuteczności leczenia przeciwprątkowego u dzieci z rozpoznaną gruźlicą płuc i opłucnej w materiale własnym.
Słowa kluczowe: dzieci, gruźlica, przezklatkowe badanie ultradźwiękowe płuc

Zasłużeni dla polskiej ftyzjopediatrii
Meritorious for the Polish phthisopediatrics
Marek Popielarz
Streszczenie
W pracy zaprezentowano sylwetki lekarzy najbardziej zasłużonych w XX i XXI w. dla rozwoju polskiej ftyzjopediatrii, nauczycieli kolejnych pokoleń pulmonologów zajmujących się problemami gruźlicy dziecięcej w Polsce.
Słowa kluczowe: polska ftyzjopediatria, pulmonolog, gruźlica